باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - در بحبوبۀ نبرد‌های فرسایشی اوکراین، اخیراً بحث ارسال موشک‌های تاماهاک (Tomahawk) از سوی ایالات متحده به اوکراین بار دیگر دامنه تنش‌ها را بالا برده است. روسیه این پیشنهاد را به مثابه عبوری از «خط قرمز» تلقی کرده و تهدید‌های هسته‌ای صریحی صادر نموده است. در این میان سؤال کلیدی این است که آیا ترامپ این اظهارات را به‌طور جدی تلقی می‌کند و آیا واقعاً امکان وقوع یک افتضاح هسته‌ای وجود دارد؟ در این گزارش، ابتدا گوشه‌ای از وضعیت فعلی و اظهارات روسیه را بررسی می‌کنم، سپس با نگاهی به سابقه تهدیدات هسته‌ای روسیه و منطق بازدارندگی، نقاط ضعف ادعا‌ها را تشریح می‌کنم، و در نهایت به سناریو‌های ممکن آینده و توصیه‌ها می‌پردازم.

وضعیت جدید: تاماهاک و ادبیات تهدید

اخیراً مقاله‌ای در وب‌سایت شورای آتلانتیک با عنوان «Tomahawk missiles are Russia’s latest red line. Will Trump call Putin’s bluff?» منتشر شد که تحلیل می‌کند معرفی تاماهاک‌ها به اوکراین چگونه باعث واکنش شدید مسکو شده است. بر اساس آن، سخنگوی کاخ کرملین، دمیتری پسکوف، گفته است عرضه این موشک‌ها به اوکراین «نگرانی شدید» در مسکو ایجاد کرده و جنگ را به مرحله‌ای «دراماتیک» برده است.

در میان این موضع‌گیری‌ها، یکی از هشداردهندگان جدی، دیمتری مدودف، رئیس پیشین روسیه، است. او عباراتی، چون «تحویل این موشک‌ها ممکن است برای همه بد پایان یابد، و به‌خصوص برای ترامپ» به کار برده است — و هشدار داده که تفاوتی بین تاماهاک هسته‌ای و عادی ممکن است در پرواز قابل تشخیص نباشد. این نوع لفاظی هسته‌ای، اگرچه پر از ابهام است، اما به روشنی انگیزه‌ای برای ترساندن تصمیم‌گیرندگان غربی دارد. مقامات بلاروس هم وارد صحنه شدند. الکساندر لوکاشنکو، متحد نزدیک روسیه، نیز هشدار داد هرگونه ارسال تاماهاک‌ها می‌تواند به درگیری هسته‌ای منجر شود.

همچنین رسانه‌هایی مانند The Independent به بررسی امکان تأثیر واقعی تاماهاک‌ها پرداخته‌اند. در تحلیل آنها آمده است که اگرچه این موشک‌ها قابلیت رسیدن به اهداف عمیق در روسیه را دارند، اما نباید توانایی آنها را بیش از حد اغراق‌آمیز تلقی کرد. به این ترتیب، ما اکنون در برابر یک صحنه رجزخوانی قرار داریم: مسکو با زبان تهدید هسته‌ای برای بازدارندگی از ارسال سلاح به اوکراین اقدام می‌کند، و پرسش این است که آیا این زبان واقعاً اعتبار دارد یا صرفاً بخشی از استراتژی فشار روانی است.

تاریخچه تهدیدات هسته‌ای روسیه: اغراق یا واقعیت؟

برای تحلیل امکان‌سنجی تهدیدات فعلی، باید به سابقۀ روسیه در این حوزه نگاه کنیم. از آغاز جنگ، روسیه بار‌ها خطوط قرمز فرضی اعلام کرده است: ممنوعیت ارسال موشک‌های خاص، تانک‌های سنگین، جنگنده‌ها و پهپاد‌های پیشرفته. اما در موارد بسیاری، وقتی کشور‌های غربی این خطوط را نادیده گرفتند، پاسخ عملی مسکو کم یا متأخر بوده است.

یکی از نقاط قوت استراتژی روسیه، همین استفاده از تهدید‌های هسته‌ای به عنوان ابزار بازدارنده روانی است؛ یعنی اینکه هزینه واکنش طرف مقابل را گران جلوه دهد و آن را در تصمیم‌گیری دچار تردید کند. این تاکتیک تاکنون تأثیر قابل توجهی بر تأخیر در تصمیمات غرب داشته است.

اما باید تأکید کرد که تهدید هسته‌ای وقتی اعتبار دارد که پشت آن توان عملی، اراده سیاسی و امکان فنی باشد؛ و در زمینه ارسال تاماهاک‌ها، چند نکته اساسی وجود دارد:

۱. اگر روسیه بخواهد واقعاً یک موشک هسته‌ای تاماهاک یا چیزی مشابه را شلیک کند، چگونه تضمین می‌دهد که طرف مقابل تشخیص ندهد؟ مدودف به این نکته اشاره کرده است که در پرواز ممکن است تفکیک بین موشک هسته‌ای و متعارف دشوار باشد. اما این یک ادعای خطرناک و مه‌آلود است؛ چرا که فناوری پاسخ‌دهی پدافند‌ها و سامانه‌های ردیابی به حدی پیشرفته است که تفکیک نوع جنگ‌افزار در مسیر پرواز حتی اگر دشوار باشد، غیرممکن نیست.

۲. اگر روسیه واقعاً بخواهد از خط تهدید عبور کند، با آسیب بزرگی به اعتبار خود مواجه خواهد شد. تجاوز هسته‌ای حتی محدود می‌تواند واکنش جهانی، بازدارندگی متقابل و انزوای سیاسی شدید به همراه داشته باشد.

۳. تا کنون روسیه نشان داده که تهدید‌ها را اغلب برای فشار دیپلماتیک استفاده می‌کند، نه به عنوان راهبرد اجرایی. این تمایز بین «تهدید هسته‌ای» و «استفاده از سلاح هسته‌ای» است؛ رفتار‌های گذشته مسکو نشان داده که غالباً در مرز تهدید مانده و از عبور عملی اجتناب کرده است.

۴. ارسال تاماهاک‌ها سخت‌افزار پیچیده و پیچیده‌ای است؛ ارتقاء لجستیکی، کنترل و هماهنگی دقیق می‌خواهد، خصوصاً وقتی در کشور‌های ثالث به خدمت گرفته شوند؛ بنابراین اگر آمریکا بخواهد واقعا چنین سلاحی را به اوکراین بدهد، مسیری طولانی و پر از ریسک دارد.

به سخن دیگر، روسیه چندان سابقه قاطع عملی در شلیک هسته‌ای تاکنون ندارد. تهدیدات فعلی بیشتر به بازدارندگی روانی شباهت دارند تا آمادگی واقعی برای جنگ هسته‌ای.

آیا ترامپ تهدیدات را جدی می‌گیرد؟

در نقطه مقابل، نقش ترامپ در این معادله بسیار تعیین‌کننده است. اگر او بخواهد ارسال تاماهاک‌ها به اوکراین را تأیید کند، باید بداند که با یک تهدید هسته‌ای رو‌به‌رو است — البته یک تهدید مبهم و پر از ابهام. سؤال این است: آیا ترامپ به تهدیدات روسیه پایبند خواهد ماند یا آنها را بلوف می‌داند؟

اخیراً برخی نشانه‌ها نشان می‌دهند که ترامپ در رفتار خود نسبت به روسیه تغییر لحن داده است. او در اظهاراتی، ارتش روسیه را «ببر کاغذی» خوانده و می‌گوید اوکراین اکنون در موقعیتی برای پیروزی است. این لحن تهاجمی‌تر می‌تواند نشانه‌ای باشد که او می‌خواهد از طریق ارسال توانایی جنگی، پوتین را به میز مذاکره بکشاند، نه اینکه تهدیدات را بپذیرد بی‌چون و چرا.

با این حال، تهدید هسته‌ای، به‌خصوص از طرفی مثل روسیه، نباید به سادگی نادیده گرفته شود. حتا اگر احتمال عملی شدن آن پایین باشد، تبعات روانی آن می‌تواند سیاستمداران را به احتیاط وادارد، تعلل در تصمیم‌گیری ایجاد کند و قدرت چانه‌زنی روسیه را افزایش دهد.

در این میان، ترامپ می‌تواند بین دو راهبرد حرکت کند: یکی «پذیرفتن تهدید به عنوان خط قرمز واقعی» و عقب‌نشینی از ارسال تاماهاک‌ها؛ و گزینه دوم «پاسخ متقابل» با ارسال تسلیحات پیشرفته یا تهدید متقابل هسته‌ای. کسانی مانند متیو کرونیگ توصیه کرده‌اند ترامپ باید کارت هسته‌ای را در مذاکرات به کار گیرد و در مقابل تهدیدات روسیه مقاومت کند. اما چنین رویکردی ریسک بالایی دارد؛ افزایش امکان اشتباه محاسباتی، تشدید تنش و شروع مسابقه تسلیحاتی.

سناریو‌های ممکن و پیامد‌ها

اجازه دهید به برخی سناریو‌های محتمل نگاه کنیم:

سناریو اول: ترامپ تهدیدات را قبول کند و دست ارسال تاماهاک را کوتاه نگه دارد

در این حالت، او ممکن است پیشنهاد ارسال موشک‌ها را رد یا به تأخیر اندازد و روسیه را معمولی‌سازی کند. این رویکرد می‌تواند اعتماد مسکو را افزایش دهد، اما دیگر متحدان غربی ممکن است آن را تردید یا ضعف تلقی کنند. اوکراین هم ممکن است احساس کند که حمایت کافی از آن دریغ شده است.

سناریو دوم: ترامپ ارسال تاماهاک‌ها را تأیید کند و تهدید روسیه را نادیده بگیرد

این رویکرد تهاجمی است و احتمال تشدید واکنش روسیه را بالا می‌برد. اگر روسیه بخواهد پاسخ دهد، گزینه‌های نظامی محدود و نمایشی پیش رو دارد: بمباران تسلیحاتی در نزدیک مرزها، حملات سایبری یا استفاده از سلاح‌های میانه‌برد. احتمال استفاده هسته‌ای پایین است، اما ابهام این تهدید می‌تواند باعث ترس و تردید در سیاست‌مداران غربی شود.

سناریو سوم: ترامپ تهدید هسته‌ای را پاسخ دهد، اما به شکلی متوازن

او می‌تواند ارسال موشک‌ها را همراه با تهدید متقابل کنترل‌شده اعلام کند. مثلاً اعلام کند اگر روسیه وارد تحرک هسته‌ای شود، واکنش هسته‌ای محدود وجود خواهد داشت. این راهبرد ترکیبی می‌تواند بازدارندگی متقابل ایجاد کند، اما خطر اشتباه محاسباتی همچنان باقی است. هر سناریویی که انتخاب شود، خروجی محتمل آن افزایش تنش، تلاش دیپلماتیک شدید و احتمال مواجهه منطقه‌ای بالاتر خواهد بود.

اگرچه تهدیدات روسیه قابل توجه‌اند، اما نباید در برابر آنها بی‌چون و چرا تسلیم شد. برخی نکات انتقادی و توصیه‌ای:

نیاز به تحلیل دقیق و شفافیت در تصمیم‌گیری

ترامپ باید بر اساس ارزیابی نظامی، حقوقی و بین‌المللی تصمیم بگیرد، نه صرفاً تحت تأثیر لفاظی‌ها. باید دقیق بداند نقطه ضعف روسیه کجاست و چگونه می‌توان از تهدید به فرصت تبدیلش کرد.

تقویت بازدارندگی متحدان غربی

ایالات متحده باید با متحدان ناتو و شرکای منطقه‌ای هماهنگ کند تا بازدارندگی یکپارچه‌ای ایجاد شود؛ نه اینکه به تنهایی وارد میدان شود.

مدیریت ریسک اشتباه محاسباتی

تهدیدات هسته‌ای با هر گونه خطا ممکن است به فاجعه جدی منجر شوند؛ بنابراین لازم است مکانیسم‌هایی برای کنترل بحران، ارتباطات اضطراری و پله به پله کاهش تنش تعیین شود.

استفاده از اهرم‌های دیپلماتیک و فشار غیرنظامی

تحریم‌های هدفمند، فشار اقتصادی، حمایت از مقاومت اوکراین و تبلیغات علیه ادبیات ترساندن باید مکمل هستۀ نظامی باشند.

پیش‌برد مذاکرات بحران‌محور با روسیه

در عین حفظ خط قرمز بازدارندگی، باید راه‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش باز بمانند. به‌ویژه با استفاده از میانجی‌گری‌های غیرمستقیم یا استفاده از سازمان‌های بین‌المللی برای تضمین امنیت منطقه‌ای.

تهدید‌های روسیه درباره ارسال تاماهاک‌ها و احتمالات هسته‌ای اگرچه قابل هراس‌اند، اما نه لزوماً باورپذیر در همه گوشه‌ها. بازدارندگی روسیه در سال‌های اخیر بیشتر روانی و مبتنی بر فشار ادبیاتی بوده است. ترامپ اکنون در موقعیتی حساس قرار دارد: اگر این تهدیدات را جدی بگیرد، ممکن است وارد بازی وحشت‌آوری شود؛ اگر نادیده بگیرد، ممکن است مشروعیت غربی تعهد دفاعی را زیر پرسش ببرد.

در نهایت، ممکن است آنچه اکنون به‌عنوان تهدید هسته‌ای خوانده می‌شود، بیشتر یک نمایش سیاسی هوشمندانه برای ایجاد مانع در ارسال تسلیحات باشد تا اراده‌ای واقعی برای استفاده از سلاح هسته‌ای. اما هر چه این نمایش پیچیده‌تر شود، خطر اشتباه محاسباتی و شیفت از تهدید به اقدام واقعی بیشتر می‌شود. دنیا اکنون یک گام به لبه پرتگاه هسته‌ای نزدیک‌تر شده است —، اما اینکه ترامپ قدم بعدی را چگونه بردارد، می‌تواند تفاوت میان صلح ناپایدار و فاجعه هسته‌ای باشد.

پیش‌بینی ترامپ از روسی شدن اوکراین